Muzeum czy Miejsce Pamięci?

  Powstanie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau

Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny Auschwitz został wyzwolony przez żołnierzy Armii Czerwonej 27 stycznia 1945 r. 

Już kilka miesięcy po zakończeniu wojny grupa polskich byłych więźniów zaczęła publicznie propagować ideę upamiętnienia ofiar Auschwitz. Gdy tylko stało się to możliwe, część z nich przybyła na teren byłego obozu, by chronić poobozowe obiekty i ruiny. Doprowadzili oni do zorganizowania tzw. Stałej Ochrony Obozu Oświęcimskiego i otoczyli opieką tysiące osób, które zaczęły tam masowo przybywać, aby szukać śladów swoich bliskich i oddać hołd pomordowanym.

Byli więźniowie jeszcze przed oficjalnym powołaniem do życia Muzeum przygotowali na tym terenie pierwszą wystawę, która została otwarta 14 czerwca 1947 r. W ceremonii otwarcia wystawy wzięło udział ok. 50 tys. osób, w tym: byli więźniowie, rodziny pomordowanych, ludzie z całej Polski, delegacje polskich władz, a także przedstawiciele Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich i Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej oraz delegaci ambasad: brytyjskiej, czechosłowackiej i francuskiej.

W lipcu 1947 r. polski sejm powołał do istnienia Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau. 

  Muzeum czy miejsce pamięci?

Pierwszym zadaniem Muzeum stało się: zabezpieczenie terenów byłego obozu i jego obiektów, zbieranie i gromadzenie dowodów i materiałów dotyczących niemieckich zbrodni popełnionych w Auschwitz, naukowe ich opracowywanie oraz udostępnianie.

Jednak sprawy związane z organizacją, działalnością i rozwojem Muzeum były i są wciąż przedmiotem dyskusji w gronie byłych więźniów, a także muzeologów, konserwatorów, historyków, pedagogów i przedstawicieli mass mediów. 

Już w 1947 r. dyrekcja Muzeum zainicjowała dyskusję prasową, zapraszając do niej dziennikarzy, byłych więźniów oraz osoby, które zwiedziły Muzeum, by przedstawili swoje opinie na temat tej instytucji. Najwięcej uwagi poświęcono funkcjom tworzonego Muzeum i treściom, które powinno przekazywać. Postulowano, aby było to Muzeum i jednocześnie miejsce upamiętniania ofiar.

Nie wszyscy akceptują określenie „Muzeum”. Niektórzy uważają, że były obóz to przede wszystkim cmentarz, inni że jest to miejsce pamięci, pomnik, jeszcze inni, że instytut pamięci, centrum edukacji i badań nad losami zamordowanych tu ludzi. Faktycznie miejsce to – choć formalnie określane mianem Muzeum – pełni jednocześnie wszystkie te funkcje, gdyż nie wykluczają się one wzajemnie, a uzupełniają. 

Status Muzeum pozwala także korzystać z szerokiej podstawy prawnej i tzw. dobrych praktyk w ochronie zbiorów i archiwaliów, m.in. przy licznych wypożyczeniach na całym świecie.  

Codzienna praca konserwatorów, edukatorów, przewodników, naukowców, muzealników, archiwistów i wielu innych osób pozwala przetrwać pamięci w tym autentycznym miejscu niewyobrażalnej zbrodni.