Sonderkommando
(z niem. grupa specjalna)
(patrz też: rękopisy członków Sonderkommando)
Wkrótce po rozpoczęciu masowej zagłady Żydów w Birkenau, w kwietniu 1942 r., utworzono tam pierwsze Sonderkommando. Składało się ono wyłącznie z więźniów Żydów. Część pracowała w barakach, segregując ubrania i inne mienie zamordowanych, przygotowując je do transportu do magazynów Kanady. Inni zatrudnieni byli bezpośrednio przy obsłudze komór gazowych: wyciąganiu zwłok, wyrywaniu złotych zębów, obcinaniu włosów, zmywaniu z podłogi śladów krwi i ekskrementów. Kolejna grupa więźniów wykopywała doły – masowe groby, do których początkowo wrzucano zwłoki. W połowie 1942 r. istniały już dwa Sonderkommanda, pracujące przy Czerwonym i Białym Domku. Wkrótce część z nich skierowano do rozkopywania masowych mogił, wydobywania ciał i paleniu ich na stosach. Po zakończeniu pracy, w grudniu 1942 r., więźniowie ci zostali zamordowani w komorze gazowej. Choć chronologia zdarzeń nie jest jasna, wiadomo że przynajmniej dwie grupy więźniów z Sonderkommanda usiłowały wówczas zbiec z obozu. W rezultacie esesmani zamordowali wszystkich więźniów z obsługi komór gazowych. Z przybywających do Auschwitz transportów zostało utworzone nowe Sonderkommando.
W lutym 1944 r., kiedy do obozu przybywało mniej transportów, zamordowano połowę 400‑osobowej grupy, natomiast z chwilą rozpoczęcia Sonderaktion „Ungarn” komando powiększono do około 900 więźniów. We wrześniu 1944 r. ponownie zredukowano liczebność Sonderkommando, mordując 200 więźniów. W obliczu kolejnej takiej próby, w październiku 1944 r., członkowie Sonderkommando stawili opór. W wyniku buntu i egzekucji, jakich dokonali w tym dniu esesmani, zginęło około 450 z 660 więźniów tego komanda. Więźniom udało się zabić trzech i zranić kilkunastu uzbrojonych esesmanów. Pomniejszone do około 200, a potem 100 więźniów, Sonderkommando pozostało w obozie do ewakuacji w styczniu 1945 r.