Auschwitz II-Birkenau
Zaplanowany pierwotnie jako obóz dla sowieckich jeńców wojennych, ostatecznie stał się obozem koncentracyjnym dla więźniów różnych narodowości i ośrodkiem zagłady – powstały tam największe w okupowanej Europie urządzenia masowej zagłady – komory gazowe – gdzie naziści zamordowali większość z 1,1 mln deportowanych do Auschwitz Żydów.
Budowę obozu rozpoczęto w październiku 1941 r. w pobliżu wysiedlonej polskiej wsi Brzezinka (niem. Birkenau) i w odległości trzech km od istniejącego już od ponad roku obozu Auschwitz I.
Najwyższy stan liczebny obóz osiągnął latem 1944 r., kiedy w obozie Birkenau znajdowało się blisko 90 tysięcy więźniów (kobiet i mężczyzn oraz niewielka grupa dzieci): 68 tysięcy Żydów, 13 tysięcy Polaków, 8 tysięcy więźniów innych narodowości.
Od pierwszej połowy 1942 r., w ramach realizowanej przez władze Trzeciej Rzeszy całkowitej zagłady Żydów w Europie, w sąsiedztwie będącego w budowie obozu zaczęły funkcjonować urządzenia masowej zagłady. Początkowo były to dwie prowizoryczne komory gazowe, uruchomione w wyniku adaptacji na ten cel domów wysiedlonych z wsi Brzezinka Polaków. W drugiej połowie 1942 r. Niemcy rozpoczęli budowę kompleksu czterech wielkich komór gazowych i krematoriów, które oddane zostały do użytku w 1943 r.
Plany rozbudowy Birkenau
Pierwsze projekty i plany obozu przewidywały umieszczenie w obozie sto tysięcy ludzi. W 1942 r. koncepcja ta uległa zmianie i liczba więźniów, których planowano umieścić w Birkenau wzrosła do 200 tysięcy. Obóz miał się dzielić na cztery części zwane odcinkami budowlanymi: pierwszy z nich miał mieścić 20 tysięcy ludzi, a pozostałe trzy odcinki po 60 tysięcy ludzi. Cały obóz miał zajmować powierzchnię 175 hektarów.
Zamierzenia te zostały zrealizowane tylko częściowo. Powstały trzy z czterech odcinków budowlanych i ogółem – do wiosny 1944 r., kiedy prace konstrukcyjne zostały ostatecznie wstrzymane – na obszarze 140 hektarów wybudowano ponad 300 drewnianych baraków i budynków administracyjnych i gospodarczych, postawiono 16 km ogrodzenia z drutu kolczastego pod napięciem, położono kilkanaście kilometrów dróg oraz utworzono system rowów odwadniających o długości 13 km. Ponadto w maju 1944 r. oddano do użytku trzytorową bocznicę kolejową i rampę wyładowczą.